नेपालगन्ज : बाँकेको जानकी गाउँपालिकाले स्थानीय तह संस्थागत क्षमता स्वमूल्याङ्कन नतिजा सार्वजनिक गर्ने जिल्लामा पहिलो स्थानीय तह भएको छ । संघीय सरकारले स्थानीय सरकार संचालन ऐन २०७४ मा व्यवस्था भए अनुसार देशभरका सबै स्थानीय तहले आफुले गरेका कामको आफै समीक्षा गर्नु पर्ने नीतिगत प्रावधान रहेको छ ।
बाँकेका ६ वटा गाउँपालिकाकाले संस्थागत क्षमता स्वमूल्याड्कनको प्रशिक्षण सम्पन्न गरेका छन भने नेपालगन्ज उपमहानरपालिकाले पनि संस्थागत क्षमता स्वमूल्याड्कन प्रशिक्षण गरिसकेको छ । तर बाँकेमा कोहलपुर नगरपालिकाले मात्र हाल सम्म संस्थागत क्षमता स्वमूल्याड्कन प्रशिक्षण गर्न सकेको छैन । अन्य पालिकाले संस्थागत क्षमता स्वमूल्याड्कन प्रशिक्षण गरेपनि सोको नतिजा सार्वजनिक गर्न सकेका छैनन् ।
जानकी गाउँपालिका नै बाँकेको पहिलो संस्थागत क्षमता स्वमूल्याड्कन नतिजा सार्वजनिक गर्ने पालिका भएको छ । जानकीले १०० अंकभारमा जम्मा प्राप्ताङ्क ४३.२५% अंकभार सहित नतिजा सार्वजनिक गरेको हो । कार्यविधिमा व्यवस्था रहेको १० वटा विषयक्षेत्रका ३ वटातहमा जानकी गाउँपालिकाले समग्र स्थिति ४८.८१%, प्रक्रियागत स्थिति ३६.७६% र परिमाणात्मक स्थिति ४५.५६% अंकर रहेको छ । स्थानीय तह संस्थागत क्षमता स्वमूल्याड्कन कार्यविधि, २०७७ ले हरेक पालिकाले पुस मसान्त सम्म गत आर्थिक वर्षको संस्थागत क्षमता स्वमूल्याड्कन गर्नु पर्ने व्यवस्था गरेको छ ।
तर पहिलो पटक कार्यविधि लागु भएकोले यस आर्थिक वर्षभित्र सबै पालिकाले संस्थागत क्षमता स्वमूल्याड्कन गर्नु पर्ने व्यवस्था गरिएको छ ।आजसम्म देशभरका ७५३ स्थानीय तह मध्य ३७१ वटाले मात्रै संस्थागत क्षमता स्वमूल्याङ्कन गरेको वेवसाइडमा प्रकाशित भएको छ । सरकारले स्थानीय तहले गरेका काम आफै स्वमूल्याङ्कन गर्ने र आफै सार्वजनिक गर्न १० वटा विषयक्षेत्रका १०० वटा सूचक र १०० अंकभारमा स्थानीय तह संस्थागत क्षमता स्वमूल्याड्कन कार्यविधि, २०७७ को कार्यान्वयनमा व्यवस्था गरेको छ । स्थानीय तह संस्थागत क्षमता स्वमूल्याड्कन कार्यविधि, २०७७ अनुसार स्वमूल्याड्कन नतिजामा ८० अङ्क भन्दा वढी उत्कृष्ट, ६० देखि ७९ सम्म राम्रो, ४० देखि ५९ सम्म कमजोर, ४० भन्दा कम अति कमजोर मानिन्छ ।
सो नतिजा LISA Nepal (mofaga.gov.np) वेवमा हेर्न सकिन्छ । संस्थागत क्षमता स्वमूल्याड्कनको मुख्य उद्देश्य स्थानीय तहहरुले संविधान र प्रचलित कानूनहरुबाट प्राप्त अधिकार अनुरुप स्थानीय सरकारका रुपमा उत्तरदायीपूर्ण ढङ्गबाट कार्य सम्पादनका लागि आफ्ना सबल एवम् प्रतिस्पर्धी पक्ष उजागर गर्दै कमजोर संस्थागत क्षमता (सङ्गठन, संस्थागत क्षमता, स्रोत आदि) को पहिचान गर्न सहयोग गर्ने, स्थानीय तहको वित्तीय साधनहरुको मितव्ययी एवम् दक्षतापूर्ण रुपमा उपयोग गर्न क्षमता विकास कार्य योजना तयार गरी कार्यान्वयन गर्न सहयोग गर्ने, संस्थागत क्षमता विकासका लागि लगानी गर्नुपर्ने क्षेत्रको पहिचान गर्न सहयोग गर्ने, प्राकृतिक स्रोत तथा वित्त आयोग (ल्ल्च्ँऋ) ले वित्तिय हस्तानतरणको आधार तय गर्दा मापन गर्ने कार्य सम्पादनसँग आवद्द गरिने ।
स्थानीय तहमा विद्यमान नेतृत्वले गरेका राम्रा अभ्यास, प्रयास, सिकाई र उपलब्धीहरुलाई उजागर गदै सक्षम र प्रतिस्पर्धी स्थानीय सरकारको स्थापनामा सघाउ पुर्याउने । नेपालको संविधानले स्थानीय तहलाई ब्यवस्थापकीय, कार्यपालिकीय र न्यायीक अधिकार प्रदान गरेको छ । स्थानीय तहले आफ्नो संवैधानिक जिम्मेवारी प्रभावकारी ढंगबाट पुरा गर्न सक्षम छ भन्ने सुनिश्चित गर्न स्थानीय तहको संस्थागत सबल एवं दुर्बल पक्षहरुको नियमित रुपमा बिश्लेष्ण गर्न आवश्यक रहेको छ ।
जानकी गाउँपालिका प्रमुख प्रशासकीय अधिकृत बसबहादुर रानाका अनुसार प्राप्त नतिजा सोच अनुसार नहुनुमा यो पहिलो अभ्यास भएको आगमी आर्थिक वर्षको समीक्षामा उल्लेखिय सुधार हुने बताउनु भयो । उहाँले बाँकेका जिल्लामा संस्थागत क्षमता स्वमूल्याड्कनको समेत सहजीकरण गर्दै आउनु भएको छ । बाँकेको बैजनाथ गाउँपालिकाले पनि अव तत्कालै नतिजा सार्वजनिक गर्ने प्रमुख प्रशासकीय अधिकृत दानबहादुर ऐडी जानकारी दिनु भयो । उहाँ यस संस्थागत क्षमता स्वमूल्याड्कन प्रशिक्षक प्रशिक्षणमा सहभागी भई बाँकेका पालिकाहरुलाई पहिलो चरणमा प्रशिक्षकको भूमिका निर्वाह गर्नु भएको छ ।